МАЗМҰНЫ
Кіріспе ............................................................................................................................ 3
1-тарау. Өсімдіктер химиясының даму тарихы. ....................................................... 4
Өсімдіктердегі микро- және макроэлементтер, олардың ағзадағы орны .................... 8
2-тарау. Көмірсулар ........................................................................................................ 11
Көмірсулар стереохимиясы. ............................................................................................ 12
Көмірсулардың сақиналы түрлері. .................................................................................. 15
Тотығу сақинасының шамасы. ........................................................................................ 17
Моносахаридтердің қасиеті ............................................................................................. 21
Негіздер әсерінен көмірсулардың өзгеруі ...................................................................... 41
Күрделі қанттар. Олиго- және полисахаридтер ............................................................. 43
Гликопротеиндер ..............................................................................................................47
Гликопротеиндерді бөліп алу. Гликопротеиннің мономерлі құрамы..........................47
3-тарау. Дәрумендер .......................................................................................................51
В1 дәрумені – тиамин ......................................................................................................52
В2 дәрумені – рибофлавин ............................................................................................... 54
В6 дәрумені (дерматитке қарсы). В12 дәрумені (цианкобаламин,
антианемиялық витамин) ................................................................................................. 56
Вс дәрумені, В9 дәрумені (фолий қышқылы, фолацин) ................................................. 58
Аскорбин қышқылы бар өсімдік шикізаты. ................................................................... 59
А дәрумені (ретинол, антиксерофталмалық витамин) ............................................... 62
Е дәрумені. .......................................................................................................................66
D дәрумені. ........................................................................................................................ 69
К дәрумені. ........................................................................................................................ 71
Дәрумендерді сапалық сараптау әдістері. ...................................................................... 74
Кейбір дәрумендердің физикалық шамалары. ...............................................................78
4-тарау. Өсімдік шикізатында кездесетін қышқылдар және
олардың туындылары. ...................................................................................................... 80
Оксибензой қышқылдары және олардың туындылары ................................................. 81
Оксиқабық қышқылы және оның туындылары ............................................................. 85
Жоғары май қышқылдары ............................................................................................... 94
Май қышқылдар қасиеті .................................................................................................. 96
Май қышқылдарының физикалық қасиеттері. ............................................................... 99
Полиқанықпаған май қышқылдары ................................................................................ 101
Май қышқылдарын қағазды хроматографияда айқындау ............................................ 103
5-тарау. Табиғи фенолды қосылыстар ....................................................................... 106
Фенол туындыларының функциясы .............................................................................. 106
Фенолдардың биосинтезі ................................................................................................. 109
Өсімдіктегі хромондар ..................................................................................................... 112
Хромондарды анықтау, бөлу және идентификациялау әдістері ................................... 114
Оксихромонның УK-спектроскопиясы .......................................................................... 114
C. monspeliacum өсімдігінен алынған 2-феноксихромон құрылыстары ...................... 119
Өсімдіктегі лигнандар. Лигнандардың жіктелуі ............................................................ 121
Лигнандар биосинтезі ...................................................................................................... 123
Теріскен шөбінен алынған лигнандар ............................................................................ 125
Флавоноидтар туралы түсінік .......................................................................................... 129
Табиғи қосылыстар химиясының негіздері
301
Флавоноидты қосылыстарды сараптау әдістері ............................................................. 130
Флавоноидтарды идентификациялау .............................................................................. 132
Флавоноид құрылысын дәлелдеудегі физика-химиялық сараптама ........................... 136
Флавондар ......................................................................................................................... 145
Бүршікті сарсазанның флавоноидтары ........................................................................... 148
Томпақжемісті сведаның флавоноидтары ...................................................................... 151
Тері илегіш заттар. Тері илегіш заттардың табиғаты және жіктелуі ........................... 155
Антрацен туындылары ..................................................................................................... 159
6-тарау. Алкалоидтар кездесетін негізгі шикізат көздері, олардың жіктелуі ..... 167
Алкалоидтарды анықтау, бөлу әдістері. ......................................................................... 168
Алкалоидты тазалау және бөлудің жалпы принциптік блок-жүйесі ........................... 171
Гетероцикл молекуласында азот атомы жоқ алкалоидтар ............................................ 173
Пирролидинді және пирролизинді алкалоидтар ............................................................ 175
Anabasis туралы қысқаша түсінік ...................................................................................... 178
Конденсацияланған пиперидинді және пирролидинді сақинасы бар алкалоидтар (Тропанның туындылары) ....................................................................................................184
Хинолизидинді алкалоидтары. Негізгі туындылар – термопсин, цитизин
(термопсистен алынған); пахикарпин (софорадан алынған) ........................................ 185
Хинолин алкалоидтары. ................................................................................................... 186
Изохинолинді алкалоидтар .............................................................................................. 187
Индолды алкалоидтар. ..................................................................................................... 189
Имидазол туындысы. Пилокарпин гидрохлорид ........................................................... 197
Пурин алкалоидтары ........................................................................................................ 198
Алкалоидтар биосинтезі ................................................................................................... 199
Алкалоидтардың биологиялық белсенділігі. .................................................................. 204
7-тарау. Кумариндер, олардың жіктелуі .................................................................... 208
Кумариндерді бөлу және сараптау әдістері .................................................................... 213
Кумариннің химиялық қасиеті ........................................................................................ 215
Физика-химиялық қасиеті. Кумариннің УК-спектрі ..................................................... 220
Кумариндер және фурокумариндердің ИҚ-спектрлері ................................................. 222
Кумариндердің ПМР-спектрі ........................................................................................... 223
Кумариндердің биологиялық активтілігі ........................................................................ 224
8-тарау. Терпеноидтар кездесетін негізгі шикізат көздері,
олардың жіктелуі ............................................................................................................ 227
Терпеноидтар биосинтезі ................................................................................................. 228
Эфир майлары туралы жалпы түсінік ............................................................................. 232
Өсімдіктердегі эфир майларының қызметі .................................................................... 237
Эфир майларын алу жолдары .......................................................................................... 238
Эфир майларын зерттеу және стандарттау ..................................................................... 240
Эфир майларының фармакологиялық активтілігі, қолданылуы. ................................. 241
Сесквитерпендер туралы жалпы түсінік, олардың таралуы. ........................................ 241
Сесквитерпендердің химиялық реакциясы .................................................................... 245
Сесквитерпендерді химиялық сараптау әдістері ........................................................... 246
Сесквитерпендерді экстракциялау және оларды бөлу әдістері .................................... 249
Сесквитерпендердің биологиялық белсенділігі ............................................................. 251
Пентациклді тритерпеноидтар ......................................................................................... 253
Тритерпеноидтарды анықтау және бөлу әдістері .......................................................... 256
Kalidium өсімдігінен алынған тритерпеноидтардың құрылысын дәлелдеу ................ 258
Г. Ш. Бурашева, Б. Қ. Есқалиева, А. К. Умбетова
9-тарау. Сапониндердің жалпы сипаттамасы ........................................................... 262
Сапониндердің жіктелуі ................................................................................................... 265
Сапониндерді бөлу әдістері ............................................................................................. 268
Cапониндерді сапалық және сандық анықтау ................................................................ 270
Сапониндердің қолданылуы ............................................................................................ 272
Капиллярлы электрофорез қолдану арқылы сулы ерітіндідегі
сапониндерді зерттеу ........................................................................................................ 278
Балықкөз (Климакоптера) өсімдігінен алынған тритерпенді
сапонин құрлысын дәлелдеу ............................................................................................ 279
10-тарау. Қазақстанда өсетін дәрілік өсімдіктердің аттары .................................. 290
Оқу-әдістемелік әдебиеттер ............................................................................................. 299